Có bạn bảo rằng hiện nay mình chưa
hiểu, nên cố gắng nghe nhiều cũng vô ích, để mình học thêm, khi nào có nhiều từ
vựng để hiểu rồi thì lúc đó sẽ tập nghe sau.
Nghĩ như thế là HOÀN TOÀN SAI. Chính vì bạn chưa hiểu nên mới cần nghe nhiều
hơn những người đã hiểu. Muốn biết bơi thì phải nhảy xuống nước, không thể lấy
lý do rằng vì mình không thể nổi nên ở trên bờ học cho hết lý thuyết rồi thì
mới nhảy xuống, và sẽ biết bơi! Chưa biết bơi mà xuống nước thì sẽ uống nước và
ngộp thở đấy, nhưng phải thông qua uống nước và ngộp thở như thế thì mới hy
vọng biết bơi.
Muốn biết bơi, thì phải nhảy xuống nước, và nhảy khi chưa biết bơi. Chính vì
chưa biết bơi nên mới cần nhảy xuống nước.
Muốn biết nghe và hiểu tiếng Anh thì phải nghe tiếng Anh, nghe khi chưa hiểu gì
cả! Và chính vì chưa hiểu gì nên cần phải nghe nhiều.
NGHE BẰNG TAI
Khi tôi bảo rằng chúng ta gặp trở ngại khi học ngoại ngữ vì thông minh và có
nhiều kinh nghiệm, có người cho rằng đó là nói theo nghĩa bóng. Không phải đâu,
tôi nói theo nghĩa đen đó! Qua sự kiện sau (và ACE chắc chắn cũng từng gặp những
trường hợp tương tự) ACE sẽ thấy ngay. Một người bạn từng dạy Anh Văn ở Trung
Tâm Ngoại Ngữ với tôi, sau này sang định cư ở Mỹ. Anh cùng đi với đứa con 7 tuổi,
chưa biết một chữ tiếng Anh nào. 11 năm sau tôi gặp lại hai cha con tại Hoa Kỳ.
Con anh nói và nghe tiếng Anh không khác một người Mỹ chính cống. Trong khi đó
anh nói tiếng Anh tuy lưu loát hơn xưa, nhưng rõ ràng là một người nước ngoài
nói tiếng Mỹ. Khi xem chương trình hài trên TV, con anh cười đúng với tiếng cười
nền trong chương trình, trong khi đó anh và tôi nhiều khi không hiểu họ nói gì
đáng cười: rõ ràng là kỹ năng nghe của con anh hơn anh rồi! Điều này chứng tỏ rằng
khi sang Mỹ, anh đã có kinh nghiệm về tiếng Anh, và ‘khôn’ hơn con anh vì biết
nhiều kỹ thuật, phương pháp học tiếng Anh, nên tiếp tục học tiếng Anh theo tiến
trình phản tự nhiên; trong khi con anh, vì không ‘thông minh’ bằng anh, và thiếu
kinh nghiệm, nên đã học tiếng Anh theo tiến trình tự nhiên mà không theo một
phương pháp cụ thế nào để học vocabulary, grammar, listening, speaking cả.
- Đi vào cụ thể từ vựng Anh.
(Những phân tích sau đây là để thuyết phục ACE đi vào tiến trình tự nhiên -
và điều này đòi hỏi phải xóa bỏ cái phản xạ lâu ngày của mình là học theo tiến
trình ngược - và công việc xóa bỏ cái phản xạ sai này lại làm cho ta mất thêm
thì giờ. ACE đọc để tin vào tiến trình tự nhiên, chứ không phải để nhớ những
phân tích ‘tào lao’ này, khiến lại bị trở ngại thêm trong quá trình nâng cao kỹ
năng của mình)
- Xóa bỏ kinh nghiệm nghe nguyên âm: Tiếng
Anh là tiếng phụ âm.
Tiếng Anh chủ yếu là ngôn ngữ đa âm: một từ thường có nhiều âm. Lỗ tai chúng ta
đã ‘bị điều kiện hóa’ để nghe âm tiếng Việt. Tiếng Việt là loại tiếng đơn âm,
vì thế, mỗi tiếng là một âm và âm chủ yếu trong một từ là nguyên âm. Đổi một
nguyên âm thì không còn là từ đó nữa: ‘ma, mi, mơ’ không thể hoán chuyển nguyên
âm cho nhau, vì ba từ có ba nghĩa hoàn toàn khác nhau. Mặc khác, tiếng Việt
không bao giờ có phụ âm cuối từ. Ngay cả những chữ mà khi viết có phụ âm cuối,
thì người việt cũng không đọc phụ âm cuối; ví dụ: trong từ ‘hát’, nguyên âm mới
là ‘át’, h(ờ)-át, chứ không phải là h(ờ)-á-t(ơ), trong khi đó từ ‘hat’ tiếng
Anh được đọc là h(ờ)-a-t(ờ), với phụ âm ‘t’ rõ ràng.
Trong tiếng Việt hầu như không có những từ với hai phụ âm đi kế tiếp (ngoài trừ
ch và tr - nhưng thực ra, ch và tr cũng có thể thay bằng 1 phụ âm duy nhất) vì
thế, tai của một người Việt Nam - chưa bao giờ làm quen với ngoại ngữ - không
thể nhận ra hai phụ âm kế tiếp. Do đó, muốn cho người Việt nghe được một tiếng
nước ngoài có nhiều phụ âm kế tiếp, thì phải thêm nguyên âm (ơ) vào giữa các phụ
âm; ví dụ: Ai-xơ-len; Mat-xơ-cơ-va.
Với kinh nghiệm (phản xạ) đó, một khi ta nghe tiếng Anh, ta chờ đợi nghe cho đủ
các nguyên âm như mình NHÌN thấy trong ký âm (phonetic signs), và không bao giờ
nghe được cả. Ví dụ: khi học từ America ta thấy rõ ràng trong ký âm: (xin lỗi
vì không thể ghi phonetic signs vào trang này) ‘ơ-me-ri-kơ’, nhưng không
bao giờ nghe đủ bốn âm cả, thế là ta cho rằng họ ‘nuốt chữ’. Trong thực tế, họ
đọc đủ cả, nhưng trong một từ đa âm (trong khi viết) thì chỉ đọc đúng nguyên âm
ở dấu nhấn (stress) - nếu một từ có quá nhiều âm thì thêm một âm có dấu nhấn phụ
(mà cũng có thể bỏ qua) - và những âm khác thì phải đọc hết các PHỤ ÂM, còn
nguyên âm thì sao cũng đưọc (mục đích là làm rõ phụ âm). Có thể chúng ta chỉ
nghe: _me-r-k, hay cao lắm là _me-rơ-k, và như thế là đủ, vì âm
‘me’ và tất cả các phụ âm đều hiện diện. Bạn sẽ thắc mắc, nghe vậy thì làm sao
hiểu? Thế trong tiếng Việt khi nghe ‘Mỹ’ (hết) không có gì trước và sau cả, thì
bạn hiểu ngay, tại sao cần phải đủ bốn âm là ơ-mê-ri-kơ bạn mới hiểu đó là ‘Mỹ’?
Tóm lại: hãy nghe phụ âm, đừng chú ý đến nguyên âm, trừ âm có stress!
Một ví dụ khác: từ interesting! Tôi từng được hỏi, từ này phải đọc là
in-tơ-res-ting hay in-tơ-ris-ting mới đúng? Chẳng cái nào đúng, chẳng cái nào
sai cả. Nhưng lối đặt vấn đề sai! Từ này chủ yếu là nói ‘in’ cho thật rõ
(stress) rồi sau đó đọc cho đủ các phụ âm là người ta hiểu, vì người bản xứ chỉ
nghe các phụ âm chứ không nghe các nguyên âm kia; nghĩa là họ nghe: in-trstng; và để rõ các phụ âm
kế tiếp thì họ có thể nói in-tr(i)st(i)ng; in-tr(ơ)st(ơ)ng; in-tr(e)st(ư)ng. Mà
các âm (i) (ơ), để làm rõ các phụ âm, thì rất nhỏ và nhanh đến độ không rõ là
âm gì nữa. Trái lại, nếu đọc to và rõ in-tris-ting, thì người ta lại
không hiểu vì dấu nhấn lại sang 'tris'!
Từ đó, khi ta phát âm tiếng Anh (nói và nghe là hai phần gắn liền nhau - khi
nói ta phát âm sai, thì khi nghe ta sẽ nghe sai!) thì điều tối quan trọng là phụ
âm, nhất là phụ âm cuối. Lấy lại ví dụ trước: các từ fire, fight, five, file phải
được đọc lần lượt là fai-(ơ)r; fai-t(ơ); fai-v(ơ), và fai-(ơ)l, thì người ta mới
hiểu, còn đọc 'fai' thôi thì không ai hiểu cả.
Với từ ‘girl’ chẳng hạn, thà rằng bạn đọc gơ-rôl
/ gơ-rơl (dĩ nhiên chỉ nhấn
gơ thôi), sai hẳn với ký âm, thì người ta hiểu ngay, vì có đủ r và l, trong khi
đó đọc đúng ký âm là ‘gơ:l’ hay bỏ mất l (gơ) thì họ hoàn toàn không hiểu bạn
nói gì; mà có hiểu chăng nữa, thì cũng do context của câu chứ không phải là do
bạn đã nói ra từ đó.
- Xóa bỏ kinh nghiệm nghe âm Việt.
Các nguyên âm Việt và Anh không hề giống nhau. Một âm rất rõ trong tiếng Anh sẽ
rất nhoè với một lỗ tai người Việt, và một âm rất rõ trong tiếng Việt thì rất
nhoè trong lỗ tai người Anh (người bản xứ nói tiếng Anh). Ví dụ: Khi bạn nói:
“Her name’s Hương!” Bạn đọc từ Hương thật rõ! Thậm chí la lên thật to và
nói thật chậm thì người ấy vẫn không nghe ra. Vì ‘ươ’ đối với họ là âm rất
nhoè. Nhưng nói là ‘Hu-ôn-gh(ơ)’ họ
nghe rõ ngay; từ đó ta phải hiểu họ khi nói đến cô Huôngh chứ đừng đòi hỏi họ
nói tên Hương như người Việt (phải mất vài năm!).
Tương tư như vậy, không có nguyên âm tiếng Anh nào giống như nguyên âm tiếng Việt.
Nếu ta đồng hóa để cho dễ mình, là ta sẽ không nghe được họ nói, vì thế giới
này không quan tâm gì đến cách nghe của người Việt Nam đối với ngôn ngữ của họ.
Ví dụ: âm ‘a’ trong ‘man’ thì không phải là ‘a’ hay ‘ê’ hay ‘a-ê’ hay ‘ê-a’ tiếng
Việt, mà là một âm khác hẳn, không hề có trong tiếng Việt. Phải nghe hàng trăm
lần, ngàn lần, thậm chí hàng chục ngàn lần mới nghe đúng âm đó, và rất rõ! Ấy
là chưa nói âm ‘a’ trong từ này, được phát âm khác nhau, giữa một cư dân
England (London), Scotland, Massachusetts(Boston), Missouri, Texas!
Cũng thế, âm ‘o’ trong ‘go’ không phải là ‘ô’ Việt Nam, cũng chẳng phải là ô-u
(như cách phiên âm xưa) hay ơ-u (như cách phiên âm hiện nay), lại càng không
phài là ‘âu’, mà là một âm khác hẳn tiếng Việt. Phát âm là ‘gô’, ‘gơu’ hay
‘gâu’ là nhoè hẳn, và do đó những từ dễ như ‘go’ cũng là vấn đề đối với chúng
ta khi nó được nói trong một câu dài, nếu ta không tập nghe âm ‘ô’ của tiếng
Anh đúng như họ nói. Một âm nhoè thì không có vấn đề gì, nhưng khi phải nghe một
đoạn dài không ngưng nghỉ thì ta sẽ bị rối ngay.
Đây cũng là do một kinh nghiệm tai hại xuất phát từ việc tiếp thu kiến thức.
Trong quá trình học các âm tiếng Anh, nhiều khi giáo viên dùng âm Việt để so
sánh cho dễ hiểu, rồi mình cứ xem đó là ‘chân lý’ để không thèm nghĩ đến nữa.
Ví dụ, muốn phân biệt âm (i) trong sheep và ship, thì giáo viên nói rằng I
trong sheep là ‘I dài’ tương tự như I trong tiếng
Bắc: ít; còn I trong ship là I ngắn, tương tự như I trong tiếng
Nam: ít - ích. Thế là ta
cho rằng mình đã nghe được I dài và I ngắn trong tiếng Anh rồi, nhưng thực chất
là chưa bao giờ nghe cả! Lối so sánh ấy đã tạo cho chúng ta có một ý niệm sai lầm;
thay vì xem đấy là một chỉ dẫn để mình nghe cho đúng âm, thì mình lại tiếp thu
một điều sai! Trong tiếng Anh không có âm nào giống âm I bắc hoặc I nam cả! Bằng
chứng: ‘eat’ trong tiếng Anh thì hoàn toàn không phải là ‘ít’ trong tiếng Việt, đọc theo giọng bắc,
và ‘it’ trong tiếng Anh hoàn toàn không phải là ‘ít’ trong tiếng Việt, đọc theo giọng
nam! Vì thế, phải xóa bỏ những kinh nghiệm loại này, và phải nghe trực tiếp
thôi!
- Xóa bỏ kinh nghiệm nghe bằng
chữ viết.
Nếu ta hỏi một em bé: cháu nghe bằng gì? Thì nó sẽ trả lời: Nghe bằng tai! Nếu
ta bảo: “Cháu phải nghe bằng mắt cơ!” Chắc em bé tưởng ta … trêu cháu! Thế
nhưng điều xảy ra cho nhiều người học tiếng nước ngoài là Nghe Bằng Mắt!
Thử nhìn lại xem. Trong giai đoạn đầu tiếp xúc với tiếng Anh, khi ta nghe một
người nói: “I want a cup of coffee!”. Tức tốc, chúng ta thấy xuất hiện
câu ấy dưới dạng chữ Viết trong trí mình, sau đó mình dịch câu ấy ra tiếng Việt,
và ta HIỂU! Ta Nghe bằng MẮT, nếu câu ấy không xuất hiện bằng chữ viết trong đầu
ta, ta không Thấy nó, thì ta … Điếc!
Sau này, khi ta có trình độ cao hơn, thì ta hiểu ngay lập tức chứ không cần phải
suy nghĩ lâu. Thế nhưng tiến trình cũng chẳng khác nhau bao nhiêu, ta vẫn còn
thấy chữ xuất hiện và dịch, cái khác biệt ấy là ta viết và dịch rất nhanh,
nhưng từ một âm thanh phát ra cho đến khi ta hiểu thì cũng thông qua ba bước:
viết, dịch, hiểu. Khi ta đi đến một trình độ nào đó, thì trong giao tiếp không
có vấn đề gì cả, vì các câu rất ngắn, và ba bước đó được 'process' rất nhanh
nên ta không bị trở ngại, nhưng khi ta nghe một bài dài, thì sẽ lòi ra ngay, vì
sau hai, ba, bốn câu liên tục 'processor' trong đầu ta không còn đủ thì giờ để
làm ba công việc đó. Trong lúc nếu một người nói bằng tiếng Việt thì ta nghe và
hiểu ngay, không phải viết và dịch (tại vì ngày xưa khi ta học tiếng Việt thì
quá trình là nghe thì hiểu ngay, chứ không thông qua viết và dịch, vả lại, nếu
muốn dịch, thì dịch ra ngôn ngữ nào?), và người nói có nhanh cách mấy thì cũng
không thể nào vượt cái khả năng duy nhất của chúng ta là 'nghe bằng tai'.
Vì thế, một số sinh viên cảm thấy rằng mình tập nghe, và đã nghe được, nhưng
nghe một vài câu thì phải bấm ‘stop’ để một thời gian chết - như computer ngưng
mọi sự lại một tí để process khi nhận quá nhiều lệnh - rồi sau đó nghe tiếp;
nhưng nếu nghe một diễn giả nói liên tục thì sau vài phút sẽ ‘điếc’. Từ đó, người
sinh viên nói rằng mình ‘đã tới trần rồi, không thể nào tiến xa hơn nữa! Vì thế
giới này không stop cho ta có giờ hiểu kịp’!’(1)
Từ những nhận xét trên, một trong việc phải làm để nâng cao kỹ năng nghe, ấy
xóa bỏ kinh nghiệm Nghe bằng Mắt, mà trở lại giai đoạn Nghe bằng Tai, (hầu hết
các du học sinh ở nước ngoài, sau khi làm chủ một ngoại ngữ rồi từ trong nước,
đều thấy ‘đau đớn và nhiêu khê’ lắm khi buộc phải bỏ thói quen nghe bằng mắt để
trở lại với trạng thái tự nhiên là nghe bằng tai! Có người mất cả 6 tháng cho đến
1 năm mới tàm tạm vượt qua).
- Xóa bỏ kinh nghiệm nghe bằng cấu trúc văn phạm.
Khi nghe ai nói, ta viết một câu vào đầu, và sửa cho đúng văn phạm, rồi mới dịch,
và sau đó mới hiểu! Ví dụ. Ta nghe ‘iwanago’ thì viết trong đầu là ‘I want to
go’, xong rồi mới dịch và hiểu; nếu chưa viết được như thế, thì iwanago là một
âm thanh vô nghĩa.
Thế nhưng, nếu ta nghe lần đầu tiên một người nói một câu hằng ngày: igotago,
ta không thể nào viết thành câu được, và vì thế ta không hiểu. Bởi vì thực tế,
câu này hoàn toàn sai văn phạm. Một câu đúng văn phạm phải là ‘I am going to
go’ hoặc chí ít là ‘I have got to go’. Và như thế, đúng ra thì người nói, dù có
nói tốc độ, cũng phải nói hoặc: I'm gona go; hoặc I’ve gota go (tiếng Anh không
thể bỏ phụ âm), chứ không thể là I
gotta go! Thế nhưng trong thực tế cuộc sống người ta nói như vậy, và hiểu
rõ ràng, bất chấp mọi luật văn phạm. Văn phạm xuất phát từ ngôn ngữ sống, chứ
không phải ngôn ngữ sống dựa trên luật văn phạm. Do đó, ta cũng phải biết nghe
mà hiểu; còn cứ đem văn phạm ra mà tra thì ta sẽ khựng mãi. (Tôi đang nói về kỹ
năng nghe, còn làm sao viết một bài cho người khác đọc thì lại là vấn đề khác!)
Tóm lại, trong phần chia sẻ này, tôi chỉ muốn nhắc với ACE rằng, hãy NGHE ĐIỀU
NGƯỜI TA NÓI, CHỨ ĐỪNG NGHE ĐIỂU MÌNH MUỐN NGHE, và muốn được như vậy, thì HÃY
NGHE BẰNG TAI, ĐỪNG NGHE BẰNG MẮT!
(Du học VIP - Sưu tầm)
